در سالهای اخیر عنوان «عزادار حقیقی» با نام استاد محمد شجاعی گره خورده است. «عزادار حقیقی» نام کتابی است از استاد که اولین چاپ آن در سال ۱۳۸۳ روانه بازار نشر شده و پس از تیراژ چند ده هزاری به چاپ پانزدهم رسیده و به زبان‌های عربی و اردو (در کشورهای هند و پاکستان) هم ترجمه شده است.

محرم سال ۱۴۳۶ و فرا رسیدن ایام عزاداری حضرت اباعبدالله الحسین «علیه‌السلام» بهانه‌ای شد تا به حضور استاد برسیم و در باب «آفت‌های عزاداری» با ایشان به گفتگو بنشینیم.در عصر یک روز پاییزی، ایشان را در دفترشان، در مؤسسه فرهنگی هنری منتظران منجی «علیه‌السلام»، با روي گشاده و با همان لبخند همیشگی ملاقات کردیم. نویسنده کتاب‌های «عزادار حقيقي» ، «آشتی با امام زمان»، «ضرورت خودشناسی و مطالعات انساني »و... با حوصله تمام به تمامی سؤالات ما پاسخ دادند که توجه شما را به این مصاحبه جلب می‌کنیم:

عزادارى و آفت‏هاى آن

منتظران منجی : استاد باتشکر از اینکه وقتتان را دراختیار ما گذاشتید ، شما در سخنرانی های خود و بخصوص کتاب  « عزادار حقیقی » به موضوع آفتهای عزاداری زیاد پرداخته اید . مگر عزاداری با این کارکردهای عظیم سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی خود آفت هم دارد؟

 یک حقیقت غیر قابل انکار آن است که حذف شدن عنصر معرفت از عزادارى‏ها و محوريت مسايل عاطفى و تكيه بر ظواهر و رها كردن فلسفه و حكمت عزادارى‏ها و بزرگداشت‏ها، و نيز تبديل شدن گريه و سوگوارى از يك «وسيله خوب و كار آمد» به يك «هدف اصلى» موجب شده كه اين‏گونه مجالس خاصيت و كاركرد اصلى خود را از دست بدهد و به يك سنت تكرارى و يك عادت مذهبى تبديل شود. يك عمل خوب و سازنده مذهبى از قبيل عزادارى، نماز، روزه، قرائت قرآن، حج و... وقتى به ‏صورت عادت در بيايد و از كاركرد اصلى آن غفلت شود در اين حالت براى فرد و اجتماع خطرناك است.

 شكى نيست كه هر دستورى كه خداوند و معصومين «علیهم‏السلام» به ما داده ‏اند به ‏خاطر خود ما بوده است و به اين علت بوده كه رعايت آن دستور و انجام آن وظيفه نوعى سازندگى و رشد براى ما ايجاد مى‏كند. امّا نبايد غفلت كرد كه هر چيز سازنده و خوبى داراى آفت يا آفاتى است كه اگردر آن چيز خوب نفوذ كند، نه تنها سازندگى خود را از دست خواهد داد، بلكه به چيزى مخرّب و مضرّ تبديل خواهد شد.

 اميرالمؤمنين على «علیه ‏السلام» اين هشدار مهم و سازنده را به همه داده‏ اند كه: «لِكُلِّ شَىْ‏ءٍ آفَةٌ براى هر چيزى آفتى است».

 در اينكه ما بايد طالب خوبى‏ ها و امور مثبت باشيم، شكى نيست. ولى اين هشدار مهم نبايد فراموش شود اگر ما به هر چيز خوب و سازنده و ارزشمندى دست يافتيم، بايد مواظب آفت يا آفت‏هاى آن نيز باشيم و الّا براى پيروزى و رشد، از هدف خود باز خواهيم ماند و نتيجه عكس و منفى خواهيم گرفت.

شرایط یک عمل سازنده

منتظران منجی : اصولا شرايط يك عمل خوب و سازنده از نظر اسلام کدام است؟

در اسلام دو شرط به عنوان شرايط اصلي يك عمل خوب و سازنده مشخص شده است:

 ۱ - هر عمل بايد با لوازم و شرايط خاص خودش انجام شود. بديهى است تنها خداوند - به‏ عنوان سازنده و خالق - و معصومين «علیهم ‏السلام» - به‏ عنوان متخصص و نماينده حقيقى خداوند - مى‏ توانند به ‏طور كامل شرايط خاص يك عمل سازنده و خوب را بيان كنند.

 لوازم و شرايط خاص يعنى مجموعه مقررات و آدابى كه سازندگى و تأثيرگذارى آن عمل را تضمين مى‏ كنند.

 ۲ - لوازم و شرايط بايد به گونه ‏اى باشد كه امكان نفوذ آفت را قبل و حين عمل از بين ببرد. از نظر اسلام تنها انجام خوب يك عمل كافى نيست. چه بسا يك عمل خوب و سازنده با همه لوازم و شرايطش انجام گيرد و اثر خوب و سازنده ‏اى را هم ايجاد كند، آنچه كه مهم است اين است كه اين اثر خوب و سازنده پايدار و ثابت باشد. ممكن است ما يك اثر خوب و سازنده را از يك عمل به‏ دست بياوريم، ولى آفت يا آفت‏هايى پس از مدتى آن اثر خوب و سازنده را از بين ببرند و آن را به يك ضد ارزش و يك چيز مخرّب تبديل كنند. پس صرف داشتن يا تحصيل يك كمال، انجام يك عمل خوب، داشتن يك نعمت يا قدرت روحى و... كافى نيست. مهم اين است كه بتوانيم آنها را نگه داريم و نگذاريم در اثر آفت ‏زدگى به ضد خودشان تبديل شوند.

منتظران منجی : ببخشید اگر خوب فهمیده باشم  از آنچه كه گفته شد نتيجه مى‏گيريم كه هر چيز سازنده و خوبى داراى سه نوع آفت است: آفت قبل، آفت همراه و آفت بعد از آن. آیا همین طور است ؟

بله درست فهمیده اید. بحث آفت ‏شناسى، بحث مستقل و پردامنه ‏اى است كه این زمان مختصر گنجايش آن را ندارد. امّا آنچه كه ضرورى است اين است كه بدانيم عزادارى هم مانند ساير واجبات و مستحبات داراى آفت‏هايى است كه اگر در آن نفوذ كنند، نه تنها به آثار مثبت و سازنده آن نمى ‏رسيم، بلكه به نتايجى خلاف آنچه كه در عزادارى دنبال مى‏كرديم، دست خواهيم يافت و دچار آثار مخرّب و خطرناك خواهيم شد و يا حداقل به همه آنچه كه معصومين «علیهم‏ السلام» در امر به عزادارى براى فرد و جامعه در نظر داشتند، نخواهيم رسيد و عزادارى ما از كيفيت و سازندگى لازم برخوردار نخواهد شد.

مادر همه آفات

منتظران منجی :  همان طور که فرمودید هر چیزی آفتهایی هم دارد که معمولا ریشه این آفات را می توان در یک یا دو آفت خلاصه کرد. ریشه  و مادر اصلی آفات عزاداری چیت؟

  شرط اصلى براى سازندگى يك عمل آن است كه مقررات و آداب ويژه آن عمل كه تضمين ‏كننده سازندگى و تأثيرات مثبت آن است، كاملاً رعايت شود. بنابراين بزرگترين اشتباه و اصلى ‏ترين آفت كه مادرِ همه آفات است، اين است كه ما بدون شناخت كامل و دقيق آن مقررات و آداب، شروع به انجام عمل و ادامه آن براى مدّت طولانى كنيم. بايد توجه داشته باشيم كه عزادارى و ساير واجبات و مستحبات هيچ‏كدام هدف نيستند، بلكه همه آنها وسيله ‏اى براى رشد و ترقى انسان هستند. بديهى است هر وسيله ‏اى تنها با شرايط و لوازم خاصى مى ‏تواند ما را به مقصد برساند و داراى آثار مثبت و سازنده باشد.

 اين‏طور نيست كه هر عمل نيك و پسنديده ‏اى اعم از واجب و مستحب در هر شرايطى موجب رشد ما شود. شرع مقدس و هيچ عقل سليمى چنين حكمى نمى ‏كند و چنين ادعايى را نمى ‏پذيرد.

 هيچ عملى بدون شناخت نسبت به فلسفه و شرايط و لوازم آن، نمى‏تواند مفيد باشد امام صادق «علیه ‏السلام» مي فرمايند:

«لايَقْبَلُ اللَّهُ عَمَلاً إلّا بِمَعْرِفَةٍ- خداوند هيچ عملى را جز با شناخت نپذيرد».

 عدم شناخت نسبت به كاركرد اصلى و يا فلسفه يك عمل و نيز نشناختن شيوه و مقررات صحيح انجام آن عمل، موجب پديد آمدن آفت‏هاى گوناگونى خواهد شد.

ضعف عوامل اجرايى

منتظران منجی : در کتاب عزادار حقیقی به موضوع اجرا نیز اشاره ای فرموده اید ممکن است در باره آن هم توضیح مختصری بفرمایید؟

 بله ببینید!عزادارى به‏ عنوان يكى از قوى‏ترين و بهترين عوامل حيات دين و مكتب اهل بيت «علیهم‏ السلام»، كارى دقيق، ظريف و تخصصى است كه فقط زمانى آثار مورد انتظار اهل بيت «علیهم ‏السلام» را بروز خواهد داد كه با آگاهى همه‏ جانبه به ابعاد گوناگون آن و مقررات و شرايط خاص خودش انجام گيرد. اگر گردانندگان و عوامل اجرايى عزادارى جاهل به اين ابعاد و شرايط خاص باشند، نمى ‏توانند آن نتيجه مطلوب را از عزادارى بگيرند و اگر نتيجه نامطلوب و خطرناكى هم نگيرند، حداقل عزادارى را به يك امر ضعيف و كم ‏اثر تبديل مى‏ كنند. امام على «علیه ‏السلام» ناتوانى مجريان و عوامل اجرايى يك كار را آفت آن كار مى ‏داند و چنين مى ‏فرمايند:

«آفَةُ الْاَعْمالِ عَجْزُ الْعُمّالِ ؛ آفت كارها، ناتوانى مجريان است».

تبديل شدن عمل به عادت

منتظران منجی : علاوه بر دو عامل « جهل » و «ضعف در عوامل اجرایی» چه آفت دیگری را در انحراف و تضعیف کارکردهای عزاداری موثر می دانید؟

 آفت مهم ديگرى كه علاوه بر ناتوانى مجريان در اثر جهل و نادانى به ‏وجود مى‏آيد، و آثار مهم و سازنده يك عمل خوب را از بين مى برد، تبديل شدن آن عمل به يك عادت است. وقتى مجريان با شرايط خاص يك عمل و فلسفه آن خوب آشنا نباشند، ناتوان و عاجز خواهند بود و اين ناتوانى و عجز موجب مى‏شود كه آن عمل بدون توجه به بايدها و نبايدهاى ويژه خود انجام گيرد و صرفاً به يك رسم، عادت و سنت كم‏ محتوا يا بى‏محتوا و يا خداى ناكرده يك عادت خطرناك و مضرّ تبديل شود. اميرالمؤمنين «علیه ‏السلام» يكى از مهمترين آفتهاى يك كار را كه در اثر جهالت انجام مى‏شود، غلبه عادت در انجام كار مى‏دانند.

 عزادارى وقتى كه براى مجريان و شركت ‏كنندگان تبديل به يك عادت شود ديگر هيچ‏كس كارى ندارد كه كيفيت و هدف عزادارى چگونه بايد باشد و چرا اهل بيت «علیهم ‏السلام» امر به برپايى عزادارى كرده ‏اند و عزادارى چه خواص و آثارى بايد ايجاد كند.

 اين حالت موجب مى‏شود تا عزادارى به جاى اينكه حركت ‏آفرين و رشددهنده باشد، غفلت ‏زا و كندكننده حركت شود. به جاى اينكه وسيله باشد، به هدف تبديل شود. وقتى كه عزادارى به هدف تبديل شود، از آثار مورد انتظار معصومين «علیهم ‏السلام» دور مى‏ شود و خود به يك ارزش مستقل بدون آن خواص و آثار تبديل خواهد شد. در چنين حالتى مجريان و شركت‏ كنندگان خيال مى ‏كنند عزادارى به تنهايى در مقابل ساير اعمال، مثل نماز، يك عمل مستقل است و اگر به نماز و يا ساير واجبات لطمه وارد سازد، هيچ اشكالى ندارد و اگر دچار انواع آفت‏ها شد، همين كه صورت عزادارى برقرار باشد، كافى است. عزادارى در اين صورت يك ثواب و عبادت و يك هدف مهم تلقى مى‏شود هرچند توأم با انواع دروغ‏ها، تحريف‏ها، گناهان و اختلافات باشد.

 اين نوع عزادارى مجريان و شركت‏ كنندگان را به شدت پرتوقع و طلب‏كار از خدا و اهل بيت «علیهم ‏السلام» بار مى آورد. يعنى به جاى اينكه از خدا و اهل بيت «علیهم‏السلام» سپاسگزار باشند كه به آنها توفيق برپايى چنين مجالس و شركت در اين مجالس را داده‏ اند، آنها را منّت‏ گذار و طلب‏كار از خدا و اهل بيت «علیهم ‏السلام» مى‏ كند. چنين كسانى خيال مى‏كنند اگر در ساير وظايف واجب، اعم از حق الله و حق ‏الناس كوتاهى كنند، همين كه در دستگاه امام حسين «علیه‏السلام» مشغول كار هستند، كافى‏ است و كار در دستگاه اهل بيت «علیهم ‏السلام» هرچند با اهداف آنها سازگار نباشد، مجوّز هر نوع كم‏كارى در ساير وظايف را به انسان مى ‏دهد و انسان را از ملامت و توبيخ به ‏خاطر تقصير در ساير واجبات معاف مى ‏كند.

 البته خطر تبديل شدن به يك عادت و خالى شدن از محتوا فقط به عزادارى‏ ها اختصاص ندارد بلكه هر عمل واجب و مستحب كه بدون توجه به كاركرد اصلى آن و بدون توجه به شرايط و مقررات ويژه ‏اش انجام شود، نه تنها فلسفه وجوديش را از دست خواهد داد و ديگر سازندگى نخواهد داشت، بلكه آثار مخرّب و مضرّ گوناگونى را ايجاد خواهد كرد. چنانكه پيامبر «صلی الله علیه و آله و سلم» فرمودند: «هر كس كه نمازش او را از كار زشت و ناپسند باز ندارد، جز بر دورى او از خدا افزوده نشود».

وجود آفت موجب ترك عمل نمى ‏شود

منتظران منجی : با این وصف برخی ممکن است به سختی دنبال عزاداری بروند زیرا همواره خود را در خطر می بینند که نکند عزاداری اشان از اخلاص بیافتد .

 نه . نبايد چنين تصور شود كه چون عزادارى و هر عمل ديگرى ممكن است دچار آفت شود و يا ما آفات آن را نمى ‏دانيم، پس بايد تعطيل و يا ترك شود. اين نتيجه يك وسوسه شيطانى و يك خطر غيرقابل جبران است. ممكن است شيطان و يا افرادى كه با عزادارى و يا عبادت‏هاى ديگر مخالف هستند اين حرف‏ها را بهانه ‏اى قرار دهند و بگويند پس عزادارى‏ ها بيهوده هستند.

 اساساً شناخت آفات و موانع و برطرف كردن آنها در حين عمل و به مرور زمان صورت مى‏ گيرد . سير رشد و ترقى عزادار و مجلس عزادارى سيرى چند مرحله ‏اى و تدريجى است. تا يك عمل شروع نشود، آفات آن شناخته و برطرف نخواهد شد. جامعه اسلامى، به همه مراتب عزادارى، از عزادارى كودكان و خردسالان در كوچه ‏ها و عزادارى اقليت‏هاى مذهبى گرفته تا مرتبه پنجم عزادارى و بالاتر از آن احتياج دارد. معمولاً مراتب عالى عزادارى مثل مراتب عالى هر عمل سازنده و هر عبادت ديگرى از دل مراتب پايين آن به‏ وجود مى‏آيد. به عبارت ديگر معمولاً بدون درك و عبور از مراتب پايين، مراتب بالاتر و عالى‏ تر حاصل نمى‏ شود.

منتظران منجی :  در کتاب عزادار حقیقی به آفات عزادارى در مرتبه سوم بیش از همه پرداخته اید و بنظر می رسد که این مرتبه از عزاداری که رایج ترین نوع عزاداری هم هست بیشترین آفتها در اطراف آن بوجود بیاید.ایا همین طور است؟

 متأسفانه در مرتبه سوم، تحريف‏ها، روش‏هاى ناپسند و بدعت‏هاى خطرناكى كه با فلسفه عزادارى و روح حماسه حسينى در تضاد هستند، به‏ وجود آمده است. بيان ماجراهاى جعلى و يا تحريف شده، خواندن نوحه‏ ها و اشعار كفرآميز كه از سوى مراجع عظام تقليد تحريم شده ‏اند؛ نوحه ‏ها و اشعار ضعيف، موهن و منافى با شخصيت امام حسين «علیه‏السلام» و حماسه او؛ انجام حركات سبك و انجام اعمال ضدتبليغ كه موجب سوءاستفاده دشمنان قسم خورده اسلام و تشيع و نيز تبليغ عليه شيعيان و نظام اسلامى مى ‏شود، از اين قبيل تحريف‏ها و روش‏هاى خطرناك هستند.

آنچه بيشتر مايه تأسف و تأثر است، اين است كه سنت ‏سازى‏هاى غلط و مخالف با روح دين، به اسم امام حسين «علیه ‏السلام» انجام مى‏شود، آن هم با اين توجيه كه چون در راه امام حسين «علیه ‏السلام» و به خاطر او است، داراى اجر و ثواب و موجب خشنودى آن حضرت است.

 از اين‏گونه اعمال زشت مى‏ توان حمل علامت‏ها و صليب‏هاى آهنى سنگين، فخر فروشى در ميزان بلند كردن و چرخاندن آنها، حتى فخر فروشى به تعداد تيغه‏هاى اين علامت‏ها در هئيت‏هاى گوناگون، و همچنين قمه ‏زنى با شكل‏هاى موهن را نام برد. مسئله مهم اين است كه عامل اصلى حضور اين همه باطل در مراسم بزرگداشت شهيد راه حق چيست و كيست؟

بنده معتقدم يكى از دلايل عمده و اصلى اين گونه روش‏ها، بدعت‏ها و تحريف‏ها، همان متوقف ماندن اين مرتبه از عزادارى در سطح احساسات و اتّكاى محض به گريه و عواطف است.

 منتظران منجی : ولی ما در عزاداری ها امر به گریه شده ایم تا حدی که در روایات معصومین  برای کسی که به اندازه بال مگسی در عزای اهل بیت و سیدالشهدا علیهم السلام  اشک بریزد ثواب زیاد و پاداش بهشت معین شده است؟

بله این درست است اما آن قضیه با این موضوع فرق می کند . آفت «گریه صرف» در مرتبه سوم عزاداری بدین معنی است که گريه كردن و گرياندن - و نه چيز ديگر - نقش اصلى را دارد و انگيزه اصلى عزادارى است و جنبه ‏هاى حماسى و معرفتى يا اصلاً سهمى ندارند و يا سهمى بسيار ناچيز دارند. زيرا در اين مرتبه بيشتر تشريح چگونگى حادثه عاشورا اهميت دارد، نه درسها و پيامهاى آن. بديهى است كه وقتى گريه كردن و گرياندن علت و هدف اصلى عزادارى شد، شيطان و نفس وسوسه‏ گر، در دروغ‏ پردازى و تحريف و نيز اختراع حركات، روش‏ها و اشعار ناپسند و غيرمنطبق با حقيقت دين و قيام امام حسين «علیه ‏السلام» تأثيرگذار هستند.

 وقتى گريه به ‏عنوان يك «وسيله» خوب و كار آمد، به «هدف» تبديل شد، زمينه انحراف و دور شدن از هدف اصلى عزادارى فراهم مى ‏شود.

 در اين مرتبه براى عزاداران و ساير دست‏ اندركاران مجالس سوگوارى، اصلاً اهميت ندارد كه چرا معصومين «علیهم ‏السلام» به عزادارى و بزرگداشت خودشان و نيز ساير مناسبت‏هاى مقدس توصيه كرده ‏اند. به عبارت ديگر در اين‏گونه مجالس، هم هدف قيام امام حسين «علیه ‏السلام» و هم فلسفه عزادارى براى ايشان و ساير اهل بيت «علیهم ‏السلام» مورد غفلت قرار مى‏ گيرد.

 عزاداران در اين مرتبه، با تكيه بر احاديث فراوانى كه درباره اهميت و ارزش عزادارى و گريه بر امام حسين «علیه ‏السلام» وارد شده است، سوگوارى و گريه را عمل مستقلى مى ‏دانند كه به تنهايى و بدون توجه به هدف عزادارى و نيز بدون توجه به ضرورت پرهيز از محرمات و انجام واجبات، نجات‏ بخش انسان است.

 چه بسا براى برگزارى چنين مجالسى، از هر وسيله ‏اى هرچند حرام، استفاده مى‏ كنند و اگر لازم باشد، واجبى را ترك مى‏ كنند.

درکتاب حماسه حسينى( ج ۱، ص ۴۹ )  آيت‏ الله مطهرى (رحمةالله عليه) در اين ‏باره مي گويند:

«گريستن بر امام حسين «علیه ‏السلام» كار خوبى است و بايد گريست. به چه وسيله بگريانيم؛ به هر وسيله كه شد؟ هدف كه مقدس است، وسيله هر چه شد، شد. اگر تعزيه در آورديم، يك تعزيه اهانت آور. همين‏ قدر كه اشك جارى شد، اشكال ندارد! شيپور بزنيم. طبل بزنيم. معصيت كارى بكنيم. به بدن مرد لباس زن بپوشانيم. عروسى قاسم درست كنيم. جعل كنيم. تحريف كنيم!... در نتيجه افرادى دست به جعل و تحريف زدند كه انسان تعجب مى‏كند...».

منتظران منجی :  آیا چنین حالتی در عزاداری ها ممکن است موجب سوء استفاده بعضی از افراد واقع شود؟

بله همانطور که عرض کردم از آنجا که در اين مرتبه بُعد عاطفى، گريه و سوگوارى جاى حماسه، عمل و معرفت را گرفته است لذا هيچ خطرى از اين مجالس، دشمنان امام حسين و امام زمان عليهم ا السلام را تهديد نمى‏ك ند. به همين علت است كه در طول تاريخ طاغوت‏ها و ستمگران نه تنها از اين مجالس ترس نداشتند، بلكه خود نيز به برپايى چنين مجالسى اقدام مى‏ كردند تا با عوام‏ فريبى، باطن زشت و ظلم‏هاى خود را در پشت صورت مقدس عزادارى براى سالار شهيدان بپوشانند. تاريخ اين كشور پر است از مجالس بزرگى كه با امكانات و پول‏هاى طاغوت‏ها و دشمنان دين و آيين امام حسين «علیه ‏السلام» برپا شده است. در حالى كه خود را شيعه و دوستدار اهل بيت «علیهم ‏السلام» معرفى مى‏ كردند.

 به جز اين دو گروه يعنى دوستان و شيعيان نادان و حاكمان ظالم و مدعى محبت اهل بيت «علیهم ‏السلام»، دسته سومى نيز از اين‏گونه مجالس كم خاصيت و تحريف شده سود مى‏ برند، و آن گروه كفار و مستكبرين هستند كه علاوه بر دشمنى دين حق و تشيع، دشمن اين مملكت نيز هستند.

 ساده ‏انديشى است كه اگر گمان كنيم آنها از قدرت حقيقى مجالس عزادارى و بزرگداشت اهل بيت «علیهم ‏السلام» خبر ندارند. زيرا گاه‏گاهى در طول تاريخ از مجالس عزادارى حقيقى و عزاداران حقيقى ضربه ‏هاى مهلك و كوبنده‏ اى خورده ‏اند. از مجالسى كه برپاكنندگان آنها از فلسفه قيام سيدالشهدا «علیه ‏السلام» و فلسفه عزادارى براى آن حضرت به خوبى آگاه بودند و مجالس خود را بر پايه شناخت عميق و صحيحشان برپا نموده ‏اند و از همه قدرت و تأثير آن مجالس براى مبارزه با كفر و شرك و ظلم استفاده كرده‏ اند.

منتظران منجی : ممکن است به یکی دو نمونه از کارکردهای مثبت عزاداری در مقابله با دشمنان اسلام اشاره کنید؟

البته كفار از برپايى مجالس سوگوارى حقيقى تجربه ‏هاى بسيار تلخى دارند. نمونه بسيار شاخص و زيباى اين مجالس در تاسوعا و عاشوراى سال ۱۳۵۷ (ه . ش) برگزار گرديد كه در اين دو روز ميليون‏ها عزادار با همان شيوه سنتى به خيابان‏ها ريختند و برائت و بيزارى خود را از يزيديان زمان و رژيم خون‏ريز پهلوى و نيز حمايت خود را از نائب امام زمان، اعلام نمودند. نقش اين عزادارى حقيقى در سقوط طاغوت ايران و سرنگونى رژيم پهلوى بر هيچ‏كس پوشيده نيست. نمونه زيبا و كامل ديگر اين مجالس، مجالس عزادارى دوران دفاع مقدس در كربلاى ايران بوده، كه از طرفى سوز و گريه و سوگوارى و از طرف ديگر حماسه و جهاد عليه دشمنان اسلام و ايران بود. به‏ طورى كه گريه‏ ها، سوزها و ناله ‏ها همه در جهت تقويت روح حماسه و جهاد و نيز ايجاد روح حسينى عليه يزيديان زمان بود.

 بديهى است دشمنى كه از مجالس حقيقى امام حسين «علیه‏ السلام» اين چنين سيلى خورده است، هرگز خاموش نمى‏ نشيند و سعى در خنثى كردن آثار شگفت‏ انگيز و بزرگ آن مى‏ كند. چنين دشمنى با توطئه و دسيسه‏ هاى مختلف و صرف هزينه‏ هاى هنگفت سعى در تغيير مسير عزادارى‏ها و بزرگ كردن بعد سوگوارى و عاطفى آن و از بين بردن بُعد معرفتى و حماسى آن كرده و مى‏ كند.

 اعتراف دشمن به ضدّيّت با مجالس عزادارى

منتظران منجی : جالب است که برخی ماموران اطلاعاتی غرب و یا متفکرین بیگانه صریحا به قدرت مذهب و نقش عزاداری در مقابله با دشمنان اشاره کرده اند و از طرح نقشه های خود برای مقابله با مناسک و روح عزاداری در میان مسلمین و بویژه شیعیان هم باکی ندارند.

فرمایش شما کاملا صحیح است .  دكتر «مايكل برانت» - يكى از معاونان سازمان «سيا»، در كتابى با عنوان «نقشه ‏اى براى جدايى مكاتب الهى» پرده از طرح توطئه بزرگ استكبار جهانى عليه تشيع بر مي دارد و مي نويسد: «در يك گردهمايى كه با حضور مقامات سازمان اطلاعات مركزى آمريكا (سيا) برگزار شد و در آن نماينده ‏اى از سرويس اطلاعات انگليس به علت تجارب زياد اين كشور در جوامع اسلامى نيز حضور داشت، اين نتيجه حاصل شد كه شيعيان بيشتر از ديگر مذاهب اسلامى فعال و پويا هستند».

 وى در همان كتاب آورده است: «در اين گردهمايى تصويب شد كه روى اين مذهب تحقيقات بيشترى صورت گيرد و طبق اين تحقيقات برنامه ‏ريزى‏هايى داشته باشند. به همين منظور ۴۰ ميليون دلار براى آن اختصاص داده شد».

 وى درباره راه ‏حل‏هاى متكى بر اين تحقيق، مي نويسد: «اين تحقيقات ما را به اين نتيجه رساند كه به‏ طور مستقيم نمى‏ توان با مذهب شيعه رودررو شد و امكان پيروزى بر آن بسيار سخت است و بايد پشت پرده كار كنيم».

 تبليغات گسترده عليه مراجع دينى به منظور زوال مقبوليت آنها در ميان مردم، حمايت از سخنرانان و مداحان سودجو و شهرت ‏طلب و معرفى شيعه به‏ عنوان يك مسلك خرافى و در نهايت زدن تير خلاص به اين مذهب از جمله برنامه ‏هاى ما در اين عرصه است».... مقام ارشد سازمان سيا در همان كتاب مي نويسد: «يكى از مواردى كه بايد روى آن كار مى‏ كرديم، موضوع فرهنگ عاشورا و شهادت‏ طلبى بود كه هر ساله شيعيان با برگزارى مراسمى اين فرهنگ را زنده نگاه مى‏ دارند. ما تصميم گرفتيم با حمايت‏هاى مالى از برخى سخنرانان و مداحان و برگزاركنندگان اصلى اين‏گونه مراسم كه افرادى سودجو و شهرت طلب هستند، عقايد و بنيان‏هاى شيعه و فرهنگ شهادت‏ طلبى را سست و متزلزل كنيم و مسائل انحرافى در آن به‏ وجود آوريم».

منتظران منجی : انگيزه دو گروه اخير يعنى حاكمان ظالم و به ظاهر مسلمان و نيز دشمنان كافر اسلام، مشخص و بيان شد. امّا انگيزه دسته اول يعنى محبين اهل بيت «علیهم‏السلام» چيست؟

 درباره اين گروه بايد گفت كه همه آنها داراى يك انگيزه واحد نيستند. در يك تقسيم‏ بندى ساده و اوليه  آنها  به دو دسته تقسيم مي شوند:

 دسته اول، شيعيان و محبين ساده ‏دل و جاهلى هستند كه از روى اخلاص و دلسوزى و نشناختنِ بُعد ديگرى غير از جنبه عاطفى براى حماسه حسينى، دچار چنين لغزش‏هايى مى ‏شوند. اين دسته اطلاع درستى از تاريخ اسلام و تاريخ حماسه حسينى ندارند و با هدف قيام سيدالشهدا «علیه ‏السلام» و نيز فلسفه عزادارى آشنا نيستند و به عزادارى به‏ عنوان يك رسم و سنت رسيده از پدران خود نگاه مى‏ كنند.

 دسته دوم، كسانى هستند كه از سادگى و بى‏ خبرى دسته اول سوءاستفاده مى‏كنند. اينها كسانى هستند كه اين مجالس براى آنها تبديل به محلى براى كسب درآمدهاى سرشار شده است.

 استقبال و جهالت دسته اول و شيطنت‏هاى دسته دوم موجب شده است تا اين گروه در بيشتر گرياندن مردم و مشغول كردن آنها به جنبه ‏هاى مظلوميت و غم ‏انگيز واقعه عاشورا و ساير مناسبت‏هاى مربوط به اهل بيت «علیهم ‏السلام» سعى زيادى كنند.

 بديهى است كه با اين كار جنبه اصلى قيام امام حسين «علیه ‏السلام» و فلسفه عزادارى حقيقى بر مردم عزادار پوشيده مى‏ ماند و مورد غفلت همگان قرار خواهد گرفت. اين دسته به خوبى مى‏دانند كه هر چه بيشتر بتوانند از مردم اشك و ناله بگيرند، محبوبيت و پول بيشترى نصيب آنان خواهد شد و بنابراين تضمين بيشترى براى كسب شهرت و پول در آينده به ‏دست خواهند آورد.

 بعضى از آنها حتى از شهوت پول نيز مى‏گذرند و انگيزه آنان ارضاى شهرت ‏طلبى و شهوت محبوبيت است. چه بسا براى اينكه نامشان بر سر زبان‏ها بيفتد، پول‏هايى نيز خرج كنند.

 در بعضى از شهرها بعضى از مداحان يا بهتر بگويم كاسبان حرفه ‏اى براى يك مجلس بيش از چند ميليون تومان دريافت مى‏كنند. و من خود ديده ‏ام بعضى از مداحان كه اشعار موهن و كفرآميز زيادى را خوانده ‏اند و سنت‏هاى خطرناكى را در عزادارى‏ها به ‏وجود آورده ‏اند، با صرف پول‏هاى زيادى، نوارهاى ويدئويى و لوح‏هاى فشرده مجالس خود را به رايگان و در سطح وسيعى در كشور توزيع مى‏كنند.  وجود چنين افرادى، يك مصيبت بزرگ براى مجالس سوگوارى حقيقى و يك عامل بزرگ در مظلوم ‏تر شدن امام حسين «علیه ‏السلام» و مجالس او است.

 اين مصيبت وقتى بزرگتر و بيشتر مى‏شود كه چنين افرادى براى كسب پول بيشتر يا شهرت بيشتر به رقابت با يكديگر مى‏ پردازند و هر كدام در ساختن و بافتن مطالب نادرست و تحريف حماسه حسينى بر هم سبقت مى‏ گيرند. اى كاش مصيبت در همين حد متوقف مى‏ ماند. مصيبت بالاتر اينكه هر يك براى بيرون كردن حريف از ميدان به جوسازى عليه ديگرى مى‏ پردازند و با عقيده مردم ساده ‏دل و پاكدل به راحتى بازى مى‏ كنند.

 از همه بدتر اينكه اين گروه خود را متولى و قيّم دين مردم هم مى‏ دانند و به راحتى به خود اجازه مى ‏دهند در عين نادانى، در امور تخصصى دين كه به علما و دانشمندان دين مربوط است، دخالت و اظهارنظر كنند و براى مردم و مستمعين خود تكليف شرعى تعيين كنند. اين گروه به علما و دانشمندان راستين اسلام اهميت نمى‏ دهند و نظرات مراجع و علماى دين را تا جايى قبول دارند كه با مطامع و سليقه‏ هاى آنها هم خوانى داشته باشد. در تاريخ عزادارى نمونه هايي از مقاومت چنين افرادى در مقابل مراجع و رهبران دينى ديده مي شود.

منتظران منجی : والبته متاسفانه براى آنها مهم نيست آنچه را مى‏خوانند يا ترويج مى‏دهند، حقيقت داشته است يا نه.

بله. متاسفانه همین طور است که می گویید . همين كه بتوانند اشكى از مردم بگيرند و دل مردم و بانيان مجالس و پرداخت‏ كنندگان پول را به‏ دست آورند، كافى است كه هر مطلب دروغ، ضعيف و يا تحريف‏شده‏اى را به زبان بياورند و به معصومين «علیهم‏السلام» و ياران آنها نسبت دهند. البته اين نسبت دادن‏ها يا به‏طور مستقيم است و يا به بهانه بيان زبان حال صورت مى‏گيرد.

 چنين اشخاصى نه به مصالح اسلام و جهان اسلام اهميت مى‏دهند و نه با نظرات مراجع و رهبران دينى كارى دارند. براى آنها مهم نيست كه سخنان و كارهاى آنها با مصالح كنونى اسلام و مسلمين سازگار است يا نه. براى آنها اهميت ندارد كه گفته ‏ها و كارهاى آنها با حقيقت قيام و شخصيت سيدالشهدا «علیه‏السلام» سازگارى دارد يا نه. آنها كارى با رسالت اصلى عزادارى‏ها و بزرگداشت‏ها ندارند. آنها كارى با وظيفه و جهت شايسته مجالس اهل بيت «علیهم ‏السلام» و نوع انتظارى كه از اين مجالس در دفاع از اسلام و مملكت اسلامى مى ‏رود، ندارند. آنها براى مجالس اهل بيت «علیهم ‏السلام» يك رسالت و يك وظيفه بيشتر نمى ‏شناسند و نمى‏ خواهند كه بشناسند و آن هم گرياندن مردم و طرح مسائل غمبار حماسه حسينى، بدون در نظر گرفتن روح اين حماسه و پيام آن براى انسان‏هاى امروز است.

 استاد شهيد مطهرى (رضوان‏ الله تعالى عليه) كه ايشان را به عنوان شهيد راه مبارزه با تحريفها هم مي توانيم لقب بدهيم در کتاب حماسه حسینی به اين مطلب هم پرداخته است :«اگر مى‏خواهيم به عزادارى حسين بن على ارزش بدهيم. بايد فكر كنيم كه اگر حسين بن على امروز بود و خودش مى‏ گفت براى من عزادارى كنيد، مى‏ گفت چه شعارى بدهيد؟ آيا مى‏ گفت بخوانيد: نوجوان اكبر من، يا مى ‏گفت بگوييد، زينب مضطرم الوداع الوداع؟! چه چيزهايى كه من امام حسين در عمرم، هرگز به اين جور شعارهاى پست و كثيف ذلت ‏آور تن ندادم و يك كلمه از اين حرفها را نگفتم، اگر حسين بن على بود مى‏ گفت... شمر هزار و سيصد سال پيش مرد، شمر امروز را بشناس...».

 در اين مرتبه دست‏ اندركاران عزادارى با نقش‏هاى گوناگون و مسئوليت‏هاى مختلف سعى در هر چه مظلوم‏ تر نشان دادن سيدالشهدا «علیه‏ السلام» و ياران و خاندان وى دارند، ولى نادانسته بر مظلوميت آنها اضافه مي كنند. زيرا مسير اصلى عزادارى‏ها را تغيير مى‏دهند و مردم را از هدف اصلى عزادارى دور مى ‏كنند. در اين مرحله مداح و سخنرانى موفق‏تر است كه بتواند اشك بيشترى از مردم بگيرد و آنها را بيشتر بگرياند. هيئت و حسينيه ‏اى موفق تر است كه در آن اشك بيشترى ريخته شود. تكيه بر جنبه ‏هاى ظاهرى از قبيل تعداد عزادار، طول دسته عزادارى، تعداد ديگ‏هاى غذا، نوع پرچم‏ها و علامت‏ها و تعداد تيغه علامت‏ها، وسايل صوتى و تصويرى، نوع آلات موسيقى، نوع غذا و مقدار ساعت عزادارى، گردش در كوچه‏ ها و خيابان‏ها و ميزان جمعيت تماشاچى و مشايعت كننده دسته‏ جات، از ديگر آفات اين مرحله از عزادارى است.اين آفات گاهى زمينه آلوده شدن عزاداران و هيئت ‏ها را به امور حرام و گناهان كبيره هم فراهم مى‏ كند.

 «اهميّت نماز اوّل وقت در نظر امام حسين «علیه‏السلام» و بى‏ توجهى عزاداران به آن»

منتظران منجی : یکی از مسائلی که در اوج عزاداری های شیعیان قربانی و بدان بی توجهی می شود نماز اول وقت بویژه در ظهر عاشورا است.اگر در باره آن هم توضیحی بفرمایید ممنون می شویم.

 در روز عاشورا وقتى ابوثمامه صاعدى به حضرت چنين عرض كرد: «دوست دارم پروردگار خود را در حالى ديدار كنم كه اين نمازى را كه وقتش رسيده خوانده باشم». امام فرمودند: «نماز را ياد آوردى خدا تو را از نماز گزارانى كه در ياد اويند قرار دهد. بخواهيد از ما دست بردارند تا نماز گزاريم». وقتى با مقاومت دشمن روبرو شد، فرمودند: »واى بر تو اى عمر سعد! آيا آيين‏هاى اسلام را از ياد برده ‏اى؟! چرا دست از جنگ نمى‏ كشى تا نماز گزاريم و به جنگ برگرديم؟!».

  امام حسين «علیه ‏السلام» جنگ را به‏ خاطر نماز كه ستون دين است، متوقف كرد و به نماز اول وقت پرداخت؛ ولى بسيارى از عزاداران در هئيت ‏ها و دسته ‏هاى عزادارى حاضر نيستند، عزادارى را براى نماز متوقف كنند و گاهى ديده مى‏شود تا ساعت‏ها پس از اذان هم به عزادارى ادامه مى ‏دهند. از اين زشت‏ تر و بدتر آنكه به نصيحت و تذكر عزاداران اهل نماز كه به هر چيز در جايگاه خودش اهميت مى‏ دهند، توجه نمى‏ كنند و بلكه از اين تذكر هم ناراحت مى‏شوند. چون فلان مقدار سينه ‏زنى يا گريه را و يا خواندن فلان مقدار شعر و نوحه را و يا فلان مقدار شور گرفتن را واجب!!! مى‏ دانند. آن هم واجبى كه نبايد به‏ هيچ‏وجه به تأخير بيفتد تا مبادا به حال مجلس لطمه اى وارد شود. چشم و گوش خود را به تذكر افراد خيرخواه مى‏ بندند و اين واجب بزرگ الهى را با بهانه‏ هاى بى‏اساس سبك مى‏ شمرند. پيامبر اكرم «صلی الله علیه و آله و سلم» مي فرمايند :

  «اَمَّا شَفاعَتى فَفى اَصْحابِ الْكَبائِرِ ما خَلا اَهْلِ الشِّرْكِ وَ الظُّلْمِ شفاعت من درباره مرتكبان گناهان كبيره است، به جز مشركان و ستمگران».

 در اسلام هر مستحبى كه به واجب ضرر بزند حرام است.  به همين دليل عزادارى تا زمانى پسنديده است كه به وقت نماز ضرر نزند. سيدالشهدا «علیه ‏السلام» هرگز راضى نيست كه به قيمت سبك شمردن يكى از مهمترين واجبات الهى كه ستون دين است، براى او عزادارى شود.

 عزادارى و مجلسى كه به نماز و ساير واجبات الهى لطمه بزند، عبادتى است كه تحت ولايت شيطان و به حكم هواى نفس انجام مى‏شود نه حكم خدا.

بنابر فرمايش پيامبر اكرم «صلی الله علیه و آله و سلم» كه رحمة للعالمين است، سبك شمردن نماز انسان را از شفاعت ايشان و اهل بيت «علیهم‏السلام» محروم مى‏ نمايد. با اينكه شفاعت ايشان براى صاحبان گناهان كبيره ذخيره شده است.

 تكيه بر جنبه عاطفى و احساسى در عزادارى‏ ها و غفلت از وظايف اصلى‏ مان كه فلسفه حقيقى عزادارى هستند، موجب مى‏ شود كه انسان در منكرات زيادى سقوط كند. يعنى درست همان چيزهايى كه سيدالشهدا «علیه‏السلام» براى نهى از آنها كشته شده است. او خود هدف از قيامش را امر به معروف و نهى از منكر، احياى احكام دين و نيز عمل به حق و نهى از باطل معرفى مى‏كند. اين نوع عزادارى‏ها يك ظلم آشكار و عميق در حق محمد و آل محمد «صلی الله علیه و آله و سلم» است كه موجب آزار و اذيت آنها مى‏ شود.

 عامل اصلى قيام سيدالشهدا «علیه ‏السلام» احياى دين خدا و مبارزه با بدعت‏ها و انحرافاتى است كه در دين و جامعه اسلامى پديد آمده بود، بزرگترين مصيبت در نزد همه انبياى الهى و چهارده معصوم «علیهم ‏السلام» ضعيف شدن دين در جامعه و محروميت مردم از آموزش‏هاى دين است.

 آيا عزاداران امام حسين «علیه‏السلام» كه براى احياى حق و مبارزه با باطل قيام كرد، اين اجازه را دارند كه در عزادارى‏ ها، حق و دستورات حق را زير پا بگذارند و امور باطل را رواج دهند. در مجالس امام حسين «علیه ‏السلام» كه شهيد راه حق است، اشعار و نوحه‏ هاى باطل، ابزار و آلات باطل، آداب و رسوم باطل، چه مى‏كند؟

پیام اصلی حضرت سیدالشهدا علیه السلام

منتظران منجی : در واقع بیام پيام سيّدالشّهدا «علیه‏السلام» به همه پيروانش همین عمل به واجبات و اقامه حق است!

بله. امام «علی ه‏السلام» پرده از روى آن درد رنج ‏آورى كه روح مقدسش را شديداً مى‏آزُرد و همان باعث نهضتش شده است، برداشته و میفرمایند:

 «اَلا تَرَوْنَ اَنَّ الْحَقَّ لا يُعْمَلُ بِهِ وَ اَنَّ الْباطِلَ لايُتَناهى عَنْهُ - آيا نمى‏ بينيد كه به حقّ عمل نمى ‏شود و از باطل خوددارى نمى‏ گردد؟!»

 «لِيَرْغَبِ الْمُؤمِنُ فِى لِقاءِاللَّهِ مُحِقّاً ؛ بايد در چنين وضعى انسان مؤمن آرزومند مرگ و حقاً دوستدار شهادت و لقاء خدا باشد». «فَاِنّى لا اَرَى الْمَوْتَ اِلّا سَعادَةً وَ لَاالْحَياةَ مَعَ الظّالمينَ اَلّا بَرَمَاً - من (كه در اين وضع اسفناك) مرگ را جز سعادت و زندگى با ستمگران را جز ملال و افسردگى نمى ‏بينم».

 اينجا لازم است توجه به اين نكته داشته باشيم كه: آيا اين گفتار امام، مولاى عزيزمان حسين «علیه ‏السلام» تنها مربوط به مردم زمانش بوده و درد رنج‏ آور روحى خود را فقط براى آنها بيان كرده و از آنها خواسته كه تكان بخورند و در مقام عمل به حق و خوددارى از باطل برآيند؟ يا پيامى براى ما نيز هست و گويى هم اكنون مقابل ما ايستاده و با روحى افسرده و ملول مى‏ گويد: شما اى مدعيان محبت من، اگر راست مى‏گوييد و جداً دوستدار من هستيد؛ درد دلم را بشناسيد و به داد دلم برسيد.

 درد دل من همين است. آيا شما خودتان چگونه ‏ايد و با حق و باطل چگونه عمل مى‏ كنيد؟ نكند در عين حال كه براى من بر سر و سينه ‏ى خود مى ‏زنيد، در تمام شؤون زندگى خود حقّ را زيرپا و باطل را روى سر بنشانيد و حدود حلال و حرام خدا را رعايت ننماييد؟! به راستى كه ما بايد شديداً مراقب رفتار و گفتار خود باشيم و حداقل حسناتمان را تبديل به سيئات ننماييم! ما موظفيم همين عزادارى امام حسين «علیه‏السلام» را كه عبادت بسيار بزرگ ماست، آلوده به گناه نكنيم. بدانيم كه هر عبادتى آفتى دارد و آن را بى ‏اثر مى‏كند. نماز و روزه و حج آفت دارند و اگر با ريا انجام بشود؛ نه تنها باطل و بى ‏اثر بلكه عنوان شرك و معصيت نيز به خود مى‏گيرند. همين سينه‏ زنى‏ ها و تشكيل مجلس دادن‏ها و منبر رفتن‏ها، آفات بسيارى دارند. اگر رعايت حدود نكنيم از آثار معنوى آنها بى‏ بهره خواهيم بود و در روز جزا علاوه بر آتش حسرت و ندامت؛ در آتش قهر خدا خواهيم سوخت؛ كه خدا فرموده است:

 «وَ أَنْذِرْهُمْ يَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِىَ الْاَمْرُ وَ هَمْ فِى غَفْلَةٍ وَ هُمْ لا يُؤْمِنُونَ - آنها را از روز حسرت - روز رستاخيز عظيم قيامت - كه همه چيز پايان گرفته - و ديگر راه جبران و بازگشتن نيست - بترسان كه عمر خود را در دنيا به غفلت سپرى كرده و ايمان به حقيقت نياورده ‏اند.»

 بزرگوارانى كه در مسير ارشاد و هدايت مردم شغل مقدس سخنرانى دينى يا مداحى اهل بيت‏«علیهم ‏السلام» را دارند، چه بسا سزاوار است كه عظمت كار خود را بشناسند و از آفات اين عبادت بزرگ آگاه و سخت مراقب باشند كه به حريم اقدس اهل بيت‏«علیهم ‏السلام» اسائه ادبى نشود و هتك حرمتى نگردد.

منتظران منجی : از اینکه وقتتان را در اختیار ما قرار دارید متشکریم.